"Technologie is maar een tool. Het gaat erom hoe je het gebruikt." Hoe vaak hoor je dit niet? Klinkt logisch, maar het klopt niet. Technologie is geen neutrale hamer - het verandert hoe we denken, handelen en met elkaar omgaan.
Je gemeente introduceert een nieuwe app voor meldingen openbare ruimte. Burgers kunnen kapotte straatlantaarns of zwerfvuil melden. Maar de app gebruikt ook je locatie om te zien waar je woont. En hij stuurt je pushmeldingen over problemen in je buurt. En oh ja, de gemeente kan nu precies zien wie wel en niet actief meehelpt aan de buurt.
Opeens is die 'handige app' meer dan alleen een tool voor meldingen.
Elke technologie draagt de denkwereld mee van degenen die haar gemaakt hebben. Vroege spraakherkenning werkte slecht met vrouwenstemmen omdat het vooral getest was op mannen. Gezichtsherkenning faalt vaker bij mensen met een donkere huidskleur. Niet uit kwaadwilligheid, maar omdat de makers hun eigen blinde vlekken niet zagen.
Als je als overheid bewust wilt omgaan met technologie, houd dan deze vijf punten in gedachten:
Transparantie & uitlegbaarheid: Mensen moeten snappen hoe systemen werken die over hen beslissen. Of het nu gaat om een subsidie-aanvraag of een parkeerboete - geen geheime algoritmes.
Privacy en gegevensbescherming: Behandel de digitale gegevens van burgers met respect. Verzamel alleen wat je echt nodig hebt en bescherm het goed.
Rechtvaardigheid en inclusie: Zorg dat technologie iedereen eerlijk behandelt. Diversiteit in je projectteams helpt om blinde vlekken te voorkomen.
Menselijke autonomie: Technologie moet mensen helpen, niet overnemen. Burgers moeten altijd echte keuzes kunnen maken.
Verantwoordelijkheid en menselijk toezicht: Er moet altijd een mens zijn die verantwoordelijk is voor wat er gebeurt. Computers nemen geen besluiten - mensen doen dat.
Vraag burgers mee te denken voordat je nieuwe technologie invoert. Eis van leveranciers dat hun teams divers zijn. Bekijk bij elke technische investering: welke waarden zitten erin? Wie heeft er voordeel van? Wie wordt er mogelijk door benadeeld?
Zorg dat je eigen mensen techniek begrijpen, zodat je niet volledig afhankelijk bent van externe bedrijven. Maak een checklist voor ethische vragen en deel die met iedereen. En het belangrijkste: durf 'nee' te zeggen tegen technologie die misschien handig lijkt, maar niet past bij wat jullie belangrijk vinden.
Bewustwording begint met eerlijk naar jezelf kijken. Een ethiek-assessment (zie de link voor een gratis online zelf-assessment op onze site) kan helpen om te zien waar je als organisatie staat. Door dit regelmatig te doen, zie je waar je vooruitgaat en waar je nog moet bijsturen.
Technologie wordt alleen maar belangrijker in het openbaar bestuur. Nu leren om bewust met technologie om te gaan, zorgt dat je straks beter in staat om hun inwoners te helpen in een wereld waarin technische keuzes steeds meer politieke keuzes worden.
Want uiteindelijk draait het niet om de technologie zelf, maar om wat voor mensen en samenleving we willen zijn.